Kasaysayan sang Probinsya sang Aklan: A Classroom Drama

Narrator (Tracy): Maayong adlaw Ma’am Kristine kag mga kabutho. Ang amon grupo magapasundayag sang kasaysayan sang probinsya sang Aklan pinaagi sa isa ka palaguwaon. Gani lihog tan-aw sang hipos para kamo may matun-an man.

Narrator (Aiko): Sang una nga panahon, sang tuig 1213, sobra na 800 ka tuig ang nagligad ukon mga napulo na ka mga kalolohan naton ang nag-alagi sini nga kalibutan, may mga estranghero ukon mga tawo nga halin sa malayo nga lugar nagdungka sa Isla sang Aninipay nga subong aton ginatawag  nga Isla sang Panay.

Una nga Eksena:

JL:  (acting as if he is going down the boat) Isa ka pagpangibulahan sang paghidaet!

Jan Arvil: Sin-o kamo? Ngaa nagdungka kamo diri sa amon lugar sa Siwaragan sining Isla sang Aninipay?

JL: Kami mga Datu halin sa Borneo. Kung inyo pakamaayohon, may dala kami sang mga mahalalon nga  butang nga ihatag sa inyo kabaylo sang paghatag ninyo sang lugar nga amon pwede maestaran.

Ralph: Abaw, kanami lantawon... nagasidlak-sidlak gid ining kalo!

JL: Ini ang Golden Salakot ukon isa ka bulawan nga kalo.

Tanan (except JL): Wow... (acting very excited with wide open eyes)

JL: May ari man kami madamo nga alahas para sa inyo mga babayi.

Novea: Honey (talking to Jan Arvil), kanami gid sining kulentas.

Jan Arvil: (Shake hands with JL) Ako si Datu Marikudo, ang nagapamuno sang mga tumandok diri sa Isla Aninipay.

JL: Datu Marikudo, batona ining amon mga regalo kag ma-estar kami diri sa isla nga may paghidaet.

Jan Arvil: Hmmm... manami inang inyo regalo kag malapad man ang amon kadutaan kag mabugana ang amon kadagatan.

Christian: Huo, insakto gid ina! Malapad gid ang amon ka-umhan kag damo diri isda!

Jan Arvil: Sige, bilang nagapamuno sa amon tribu, ginapasugtan ko kamo nga magpuyo diri sa isla.

JL: Madamo gid nga salamat. Ti, ari ang imo bulawan nga kalo (give to Jan Arvil). May ari man para sa imo (give to Ralph) kag para sa imo (Christian). May ari man kulentas para sa inyo mga asawa.

Tanan (except JL): (act very happy with the gifts they received) Hmmm... katahum!

Jan Arvil: Sige, libot kamo sa bilog nga isla kag mag-estar sa bakante nga lugar nga inyo magustohan.

Narrator (Tracy): Gani naglibot ang mga estranghero sa bilog nga Isla sang Aninipay ukon Panay para sa pagpili sang lugar nga ila estaran. Ang kada estranghero nagapabilin na sa lugar nga ila nagustohan.

Ikaduha nga Eksena:

Ralph (Datu Dinagandan): Uy, kanami sini nga lugar. May nagaestar na nga mga tawo nga itom ang panit kag kingki ang  mga buhok. Malapad pa ang bakante kag may daku pa gid nga suba! Pre (patting Jan Arvil’s shoulder), libre ini di ho?

Christian: Huo, Datu Dinagandan. Ano, gusto mo?

Ralph: Huo, Pre. Nami gid na di magpadaku sang akon pamilya. Ano gali ang tawag nyo sa mga tawo nga naga-estar diri?

Christian: Mga Ati, Pre.

Ralph: Mga Ati. Ano naman ang tawag sining daku nga suba?

Christian:  Aklan, Pre.

Ralph: Akean?

Christian:  Huo Aklan, Pre.  

Ralph: Sige, diri na ako maestar kag tawgon ko ining lugar nga Minuro it Akean.

Christian:  Anong buot silingon sinang Minuro it Aklan, Pre?

Ralph: Sakop o probinsya sang Aklan. Kay tan-awa, Pre, ini ang lugar nga gina-agyan sang Suba sang Akean.

Christian:  O sige, diri ka na. Malipayon nga pagpangabuhi diri!

Novea: (practicing animism and worshiping their anito god – looking up, closed eyes and  open arms while slowly turning around to fast stamping feet in place) Ora oh.. ora oh... ora oh... ora oh.. gwapaaa akoooh..

Aiko: (follow action of Novea) Ora oh.. ora oh... ora oh... ora oh.. gwapaaa akoooh..

Tracy: (follow action of Aiko) Ora oh.. ora oh... ora oh... ora oh.. gwapaaa akoooh..

Ralph: (looking intently to the performing girls. First, act as if confused then later follow also actions of the girls) Ora oh.. ora oh... ora oh... ora oh.. gwapooo koooh....

Narrator (JL): Sa sini nga panahon, malipayon nga nagapangabuhi ang mga Ati kag ang napundar nga pamilya ni Datu Dinagandan sa Minuro it Akean. Nagatuo sila sa Animism kag nagasimba sa Anito bilang ila ginoo. Natublag ini nga kalinong sang tuig 1399 ukon mga 600 katuig ang nagligad sang...

Ralph: Uy, mga Insik!!

Jan Arvil: Nyahaha... amon na ini nga lugar!

Ralph: Indi pwede!!!

(Ralph and Jan Arvil will engage in a duel until Ralph will act dead. All others will shout in confusion.)

Jan Arvil: Nyahaha... Ako si Kalantiaw ang bag-o ninyo nga tagapamuno! Suno sa akon pagdumalahan, amo ini ang dapat ninyo sundon. Ginapangalanan ko ini nga Code of Kalantiaw.

Aiko, Tracy and JL: Huo, huo... sundon namon ang imo kasuguan, Kalantiaw.

Ralph (Datu Manduyog): Tama na Kalantiaw. Tama na nga pagpigos sa amon. Dali, Kalantiaw III (Kalantiaw nga ikatatlo),  masambuwaay kita! Tan-awon ta kung parehas man ikaw kaisog sa imo Lolo kag Tatay.

(Ralph and Jan Arvil will engage in a duel again until Jan Arvil will act dead.)

(When Jan Arvil is acting dead, all others will shout with glee.)

Ralph (Datu Manduyog): Sige, padayonon ta ang aton gina-obra sang panahon ni Datu Dinagandan.

Ralph: (practicing animism and their worshiping their anito god) Ora oh.. ora oh... ora oh... ora oh.. gwapooo koooh....

Christian: (follow action of Ralph) Ora oh.. ora oh... ora oh... ora oh.. gwapooo akoooh..

Novea: (follow action of Chistian) Ora oh.. ora oh... ora oh... ora oh.. gwapaaa akoooh..

Aiko: (follow action of Novea) Ora oh.. ora oh... ora oh... ora oh.. gwapaaa akoooh..

Tracy: (follow action of Aiko) Ora oh.. ora oh... ora oh... ora oh.. gwapaaa akoooh..

JL: (follow action of Tracy) Ora oh.. ora oh... ora oh... ora oh.. gwapooo koooh....

Narrator (Jan Arvil): Ini nga kultura nagpadayon asta nga nag-abot ang mga Espanyol sa Minuro it Akean.

Ikatalo nga Eksena:

Chistian (Spanish Priest): Mga tumandok, batuna ninyo ang Kristiyanismo!

Jan Arvil: Ari may isa ka libo ka tumandok nga na-ingganyo sa Kristiyanismo.

Chistian (Spanish Priest): Sige, aton sila bunyagan.

(Ralph and Novea act as Christian converts to be baptized)

Chistian (Spanish Priest): Ini nga lugar aton pagatawgon nga “Kalibo” tungod diri nag-umpisa ang Kristiyanismo nga may “isa-ka-libo” nga tumandok ang ginbunyagan.

Aiko: (Talking to Novea and Ralph... in panick) Tan-awa ninyo ang aton ka-umhan. Naguba ini! Wala na gid kita sang kaonon nga mga tumandok.

JL (Another Spanish Priest): Ari, batuna inyo ining mga pagkaon.

Novea: Dali, masaot kag makanta kita didto sa balay ni Padre bilang pasalamat.

(Novea, Aiko and Ralph act as Christianity converts to be baptized)

Novea: Ora oh.. ora oh... ora oh... ora oh.. gutooom akoooh..

Aiko: (follow action of Novea) Ora oh.. ora oh... ora oh... ora oh.. gutooom akoooh..

Ralph: (follow action of Aiko) Ora oh.. ora oh... ora oh... ora oh.. gutooom akoooh..

Tracy: (Talking to JL and Jan Arvil) Ay, may nagakanta kag nagasaot sa atubang kombento.

Jan Arvil:  Daw malipong na ina sila haw?

Tracy: Dali, tagaaan ta pagkaon.

Chistian (Spanish Priest): Daw kanami sinang ila gina-obra. Dugangan ta ang ila ginhambal sang “Viva, Senyor Santo Niño” para mahimo ini nga pagdayaw sa bata nga si Hesus.

Tracy: Huo, maupod man kita sa ila pagsaot kag pagkanta.

JL (Another Spanish Priest): Huo, mahulag kita nga daw mga Ati nga nagahatag pagpasidungog sa bata nga si Hesus.

Chistian (Spanish Priest): Sige, dali maupod man ako. Pagahingalanan ta ini nga kapistahan sang Ati-atihan.

All: Ora oh.. ora oh... ora oh... ora oh.. Viva, Senyor Santo Niño!

Narrator (Ralph): Ini nga kapistahan nagapadayon asta subong. Ang Ati-atihan ginasulog na kada tuig sa ikatatlo nga Domingo sang Enero. Bantog ini kag ginatawag nga “Mother of all Philippine Festivals” tungod ini ang isa sa pinakauna nga kapistahan diri sa pungsod.

Narrator (Tracy): Ang Aklan nahimo nga isa ka probinsya sang ginpirmahan ang laye nga Republic Act 1414  ni President Ramon Magsaysay para sa pagbulag sini sa Capiz sadtong  Abril 25, 1956. Gin-inagurahan ini bilang isa ka hilway nga probinsya sadtong Nobyembre 8, 1956.

Narrator (Aiko): Kilala man subong ang Aklan tungod sa puti kag daw pulbos nga balas sa baybay sang Boracay. Ini kilala indi lang diri sa aton pungsod kundi sa bilog gid nga kalibutan.

Kasaysayan sang Aklan

JA Añasco, N Jaro, TC Mande, JL Monserate, JA Naringahon, RV Natino, CJ Sorial

Grade III-SSC, Miagao Central Elementary School

Miagao, Iloilo, Philippines

Sang una nga panahon, sang tuig 1213, may mga estranghero nga nagdungka sa Isla sang Aninipay nga subong ginatawag  nga Isla sang Panay. Didto sila nagdungka sa lugar sang Siwaragan, San Joaquin, Iloilo kung sa diin may mga nagaestar nga mga tumandok. Ining mga tumandok amo ang mga Ati ukon mga tawo nga maitom kag may kingki nga mga buhok. Ginapamunuan ining mga tumandok ni Datu Marikudo. Ining mga estranghero mga Datu halin sa Borneo. Nagdala ining mga Datu sang mga mahalalon nga  butang parehas sang “Golden Salakot” ukon bulawan nga kalo kag mga alahas nga ila ginhatag sa mga tumandok kabaylo sang paghatag sa ila sang lugar nga maestaran.

Naglibot ining mga datu nga estranghero sa bilog nga Isla sang Aninipay ukon Panay para sa pagpili sang lugar nga ila estaran. Ang kada estranghero nagapabilin na sa lugar nga ila nagustohan. Ang isa ka datu nga ginhingalanan nga Datu Dinagandan napili ang lugar nga may nagaestar naman nga mga Ati. Malapad pa ang bakante sa lugar kag may daku pa gid nga suba. Ini nga suba ginatawag sang mga tumandok nga Aklan nga ang pagmitlang  ni Datu Dinagandan amo ang “Akean”. Ginpasugtan siya ni Datu Marikudo nga didto na ma-estar sa lugar malapit sa suba sang Aklan. Gintawag niya ining lugar nga Minuro it Akean nga buot silingon sakop o probinsya sang Aklan tungod ini ang lugar nga gina-agyan sang daku nga Suba sang Aklan.  

Sa sini nga panahon, malipayon nga nagapangabuhi ang mga Ati kag ang napundar nga pamilya ni Datu Dinagandan sa Minuro it Akean. Nagatuo sila sa Animism kag nagasimba sa Anito bilang ila ginoo. Natublag ini nga kalinong sang tuig 1399 sang ginsakop sila sang mga Insik nga ginpamunuan ni Kalantiaw kag kun sa diin naghimo siya sang kasuguan nga ginpangalanan nga Code of Kalantiaw. Tatlo ka henerasyon ni Kalantiaw ang nagpamuno sa Minuro it Akean. Asta nga nagpangisog si Datu Manduyog, ang isa sa mga kaapohan ni Datu Dinagandan. Napatay ni Datu Manduyog si Kalantiaw III pinaagi sa pagsambuwaay. Nagpadayon ang kultura nga Animism kag pagsimba sa Anito sa Minuro it Akean asta nga nag-abot ang mga Espanyol kag na-ingganyo ang mga tumandok sa Kristiyanismo.

Ang lugar sang Kalibo natukod umpisa sang pagbunyag sang una nga mga tumandok sa Kristiyanismo. Ini nga lugar gintawag nga “Kalibo” tungod diri nag-umpisa ang Kristiyanismo nga may “isa-ka-libo” nga tumandok ang ginbunyagan. Asta nga may tag-gulotom nga nag-abot sa lugar. Ang ginhatag lamang nga mga pagkaon sang mga Pare ang nakabuhi sa mga tumandok. Gani, bilang pasalamat, nag-saot kag nagkanta didto sa balay sang mga Espanyol ang mga nabuligan nga tumandok parehas sang ila ginahimo sa pagdayaw sa Anito. Ang pagsaot kag pagkanta nga ini gindugangan sang mga Pare sang pagdayaw sa bata nga si Hesus pinaagi sa pagdugang sang “Viva, Senyor Santo Niño” sa ila ginamitlang. Ini nga kultura nahimo nga selebrasyon nga ginpangalanan sang Ati-atihan.  Ini nga kapistahan nagapadayon asta subong nga ginasaulog na kada tuig sa ikatatlo nga Domingo sang Enero. Bantog gid ini nga kapistahan kag ginatawag nga “Mother of all Philippine Festivals” tungod ini ang isa sa pinakauna nga kapistahan diri sa pungsod. 

Ang Aklan nahimo nga isa ka probinsya sang ginpirmahan ang laye nga Republic Act 1414  ni President Ramon Magsaysay para sa pagbulag sini sa Capiz sadtong  Abril 25, 1956. Gin-inagurahan ini bilang isa ka hilway nga probinsya sadtong Nobyembre 8, 1956. Kilala man subong ang Aklan tungod sa puti kag daw pulbos nga balas sa baybay sang Boracay. Kilala ini indi lang diri sa aton pungsod kundi sa bilog gid nga kalibutan.